Καλή μας αποτοξίνωση! γράφει ο Κωνσταντίνος Σκαρβέλης κλινικός ψυχολόγος

Η 26η Ιουνίου έχει καθιερωθεί ως παγκόσμια ημέρα κατά των εξαρτήσεων.
Καλή μας αποτοξίνωση !
Δεν υπάρχει κοινωνία χωρίς “εξαρτήσεις”
Σήμερα , γνωρίζουμε ότι τα ναρκωτικά ή ψυχοδιεργετικές ουσίες επιδρούν στον εγκέφαλο με τον ίδιο τρόπο, είτε πρόκειται για παράνομες ουσίες είτε για οινοπνευματώδη, τσιγάρα ή φάρμακα.
Δεν μπορούμε, όμως, να μην παραδεχτούμε ότι κάποιες από τις παραπάνω ουσίες είναι πιο επικίνδυνες από άλλες.
Οι τρόποι κατανάλωσης αυτών των ουσιών έχουν διαφοροποιηθεί με τον καιρό, κυρίως από την πλευρά των νέων ανθρώπων: η ινδική κάνναβη έχει εκλαϊκευτεί∙ η κατανάλωση, μέχρι μέθης , οινοπνευματωδών έχει αυξηθεί∙ το κάπνισμα έχει επίσης διατηρηθεί σε υψηλά επίπεδα, κυρίως στις νέες γυναίκες ∙ η χρήση ηρωίνης έχει μειωθεί για να παραχωρήσει τη θέση της σε συνθετικές ουσίες∙ το ντοπάρισμα εξαπλώνεται με σχεδόν ανεξέλεγκτο τρόπο∙ η λήψη φαρμάκων μετατρέπεται σε κατάχρηση∙ τέλος, παρατηρείται ο ολοένα αυξανόμενος συνδυασμός νόμιμων και παράνομων ουσιών .
Για να μπορέσουμε να αξιολογήσουμε την επικινδυνότητα μιας κατάστασης ( πολιτεία, επαγγελματίες υγείας , εκπαιδευτικοί, γονείς , χρήστες ) οφείλουμε να λάβουμε υπ’όψιν μας όχι μόνο τη φύση και την ποσότητα της ουσίας που καταναλώνεται αλλά και τις συμπεριφορές των χρηστών, όπως και το κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εκδηλώνονται αυτές οι συμπεριφορές του χρήστη .
Δεν υπήρξε ούτε θα υπάρξει ΚΟΙΝΩΝΙΑ χωρίς “εξαρτήσεις” .
Δεν υπάρχει θαυματουργική λύση.
Υπάρχουν όμως αποτελεσματικές μέθοδοι και τρόποι ώστε να αποφευχθούν οι επικίνδυνες χρήσεις και να μειωθούν οι κίνδυνοι σε περίπτωση χρήσης.
Η σωστή ενημέρωση και πληροφόρηση σχετικά με τις ψυχοδιεγερτικές ουσίες και τις εξαρτητικές συμπεριφορές είναι ένας τρόπος για να γνωρίσουμε τους παράγοντες κινδύνου αλλά και τα μέσα προστασίας.
Ο διάλογος – επικοινωνία ανάμεσα στους νέους και σε εκείνους που τους πλαισιώνουν αποτελεί σημαντικό παράγοντα πρόληψης (αλλά και θεραπείας) εξαρτητικών συμπεριφορών.
Εξ – αναγκαστική συμπεριφορά και “εξαρτήσεις”
“Είναι πιο δυνατό από μένα …..δεν το θέλω κι όμως το αναζητώ….δεν μπορώ να μην το κάνω ….εξαρτώμαι….είναι σαν κάτι να με σπρώχνει…”. Αυτά, συνήθως , λένε όσοι έχουν “πέσει” σ’εξάρτηση, είτε αυτή είναι “ψυχολογικής” φύσεως (όπως συναισθηματική εξάρτηση, εξάρτηση από τυχερά παιχνίδια, υπερκαταναλωτική συμπεριφορά, εξάρτηση από το διαδίκτυο …), είτε είναι εξάρτηση από ουσία ( όπως οινόπνευμα, νικοτίνη, ναρκωτικά, φάρμακα, συγκεκριμένη τροφή..)
Η (εξ) αναγκαστική συμπεριφορά (η τάση για….) χρησιμεύει σαν “άμυνα”∙ επιτρέπει στο άτομο να ξεχνά , να ξεφεύγει από την καθημερινότητά του , να βρίσκει το κουράγιο του , να αυτοσυγκεντρώνεται , να χαλαρώνει .
Ο γονεϊκός παράγοντας ( το παράδειγμα των γονέων )παίζει σημαντικό ρόλο , όχι όμως σε όλες τις περιπτώσεις , στην επιλογή που κάνει το άτομο για χρήση της μιας ή της άλλης ουσίας .
Το κοινωνικό περιβάλλον που πλαισιώνει το άτομο (κύρια τον έφηβο) οπωσδήποτε επηρεάζει τις επιλογές του στην χρήση ή όχι ουσιών .
Όσο περισσότερο το άτομο έχει ανάγκη από κίνητρα και σημάδια αναγνώρισης , τόσο περισσότερο είναι εκτεθειμένο σε πιθανή έλλειψη ικανοποίησης, με αποτέλεσμα τη δημιουργία δυσφορίας, αισθήματος υποβάθμισης και συναισθηματικών “κενών” που το οδηγούν σε πλήρωση τους με οποιοδήποτε τίμημα ( εξαρτητικές, εξ-αναγκαστικές συμπεριφορές ).
Η ζωή είναι ένα σύνολο εμπειριών∙ είναι μια αναζήτηση συγκινήσεων και νέων γνώσεων που αποφέρουν επιτυχίες αλλά και αποτυχίες. Μεταξύ ελευθερίας και ευθύνης, το παιδί, ο μετέπειτα έφηβος, μαθαίνει βαθμιαία και γίνεται αυτόνομος. Αυτή η “παιδεία”, εξατομικευμένη, το οδηγεί στην ενήλικη φάση της ζωής, το κάνει να γνωρίσει τις υποχρεώσεις του και το μαθαίνει να παίρνει αποφάσεις τόσο στον τομέα της επαγγελματικής και κοινωνικής δραστηριότητας όσο και στον τομέα της προσωπικής και της συναισθηματικής του ζωής .
Η εφηβεία είναι μια περίοδος σημαντικής εξέλιξης και σοβαρών αλλαγών ∙ η ίδια εξελικτική πορεία συνεχίζεται με την είσοδο στην ενήλικη φάση ∙ η ισορροπία διατηρείται με διορθώσεις , καθ’όλη τη διάρκεια της ζωής , πέρα από δυσκολίες , επιτυχίες , χαρές , λύπες και ρήξεις .
Η χρήση , η νοσηρή κατάχρηση και η εξάρτηση αφορά περισσότερο τους ενήλικες παρά τους έφηβους. Αλλά η πρώτη χρήση και οι πρώτες καταναλώσεις αρχίζουν συνήθως, πριν το εικοστό έτος της ηλικίας.
Το πρώτο τσιγάρο, η πρώτη μέθη, ο πρώτος έρωτας, η πρώτη σεξουαλική σχέση ανήκουν στις εμπειρίες της εφηβείας .
Αυτές οι “δοκιμές” περνούν μέσα από την υπερβολή.
Είτε “θορυβώδεις” (προκλητικές συμπεριφορές) είτε χαμηλών τόνων (μαζεμένοι στον εαυτό τους), αυτές οι εκδηλώσεις δε σημαίνουν υποχρεωτικά ότι ο έφηβος βρίσκεται σε δύσκολη φάση .
Αυτή η περίοδος αναζήτησης και δισταγμών, που σημαδεύει και την πορεία προς την αυτονομία ή αντίθετα στη διατήρηση της εξάρτησης από τους γονείς, είναι πολύπλοκη και βιώνεται με δυσκολία τόσο από τους νέους όσο και από το περιβάλλον τους.
Τόσο οι γονείς όσο και οι εκπαιδευτικοί καλούνται να διατηρήσουν αλλά και να ενισχύσουν το σύστημα αξιών που θα βοηθήσει το νέο παιδί στην αγωγή του.
Είναι απαραίτητο για τους ενήλικες (γονείς, εκπαιδευτικοί, πολιτειακοί) να οριοθετήσουν το πλαίσιο ζωής του νέου παιδιού και να το στηρίξουν με ποιοτικές παρεμβάσεις και με δημοκρατική αυστηρότητα, αποφεύγοντας τον αυταρχισμό .
Οι ενήλικες οφείλουν να ενισχύουν τη θετική εικόνα του νέου παιδιού, να το ενθαρρύνουν και να διευκολύνουν τις επαφές του με τον εξωτερικό κόσμο, επισημαίνοντας του τους πιθανούς κινδύνους που μπορεί να διατρέχει .
Με αυτόν τον τρόπο ο νέος ανακαλύπτει τις προσωπικές του δυνατότητες , τα όρια που οφείλει να σέβεται (και για δική του προστασία), αυξάνει το δείκτη αυτο-επιβεβαίωσης.
Κάθε άτομο δημιουργεί μια μοναδική σχέση με τον Άλλον, με τον Κόσμο ∙ αναπτύσσει προσωπικές στρατηγικές για να επιτύχει την ικανοποίηση, να γευτεί την ηδονή ή για να αποφύγει να υποφέρει .
Η κατανάλωση ψυχοδραστικών ουσιών αποτελεί σημαντικό μέρος αυτών των στρατηγικών.
Δεν υπάρχει σίγουρος τρόπος για να αποφύγει ένα άτομο, και κυρίως ένας νέος, να κάνει χρήση ψυχοδιεγερτικών ουσιών.
Ποιες ερωτήσεις πρέπει να θέτουμε σχετικά με τη χρήση ψυχοδιεγερτικών ουσιών;
Ποιο προϊόν καταναλώνεται ;
Η κατανάλωση είναι σπάνια , συχνή ;
Ποια είναι η ποσότητα ;
Πότε γίνεται χρήση, μόνος ή με ομάδα ;
Ποιες οι επιπτώσεις και ποιες οι βλάβες ;
Ποια η σημασία που δίνει ο χρήστης; για την “πλάκα”; για να κάνει ό,τι κάνουν οι άλλοι; γιατί του κάνει καλό κατά την κρίση του;
Είναι απαραίτητο να ανοίξουμε το διάλογο, να συζητήσουμε με κάθε έννοια σεβασμού και εμπιστοσύνης θεωρώντας ότι τις περισσότερες φορές αυτή η κατανάλωση θα μείνει χωρίς αρνητικές επιπτώσεις .
Σε κάποιες περιπτώσεις θα χρειαστεί βοήθεια, ίσως και βοήθεια κάποιου ειδικού. Να το δεχτούμε , θα μας επιτρέψει να βρούμε λύσεις στα αδιέξοδα που διαφαίνονται.

Τι βοηθάει στη πρόληψη ;
Όσο πιο αργά (καθυστερημένα) εμφανίζεται η πρώτη εμπειρία δοκιμής του τσιγάρου ή του ποτού τόσο λιγότερο υπάρχει ο κίνδυνος να γίνει χρήση ψυχοδραστικών ουσιών ή και να καταλήξει σε εξάρτηση.
Η αποφυγή ή η άρνηση των συγκρούσεων δεν λύνουν τα προβλήματα. Το να πεις όχι σ’ένα νέο παιδί που ετοιμάζεται να κάνει κάτι το επικίνδυνο ή το απαγορευμένο, το να πεις όχι σ’ένα έφηβο χωρίς να φοβάσαι να ασκήσεις με δικαιολογημένη αυστηρότητα τη γονεϊκή φροντίδα αποτελούν παιδαγωγικές συμπεριφορές τόσο σημαντικές όσο και η απόκτηση νέων γνώσεων.
Η κατάχρηση αλλά και η απλή χρήση ψυχοδιεγερτικών ουσιών (όπως τα οινοπνευματώδη, τα οπιοειδή, τα κανναβινοειδή) αλλά και άλλων ψυχοδραστικών μέσων (όπως τα τυχερά παιχνίδια, το διαδίκτυο…) προκαλούν διαταραχές στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα που με τη σειρά τους δημιουργούν συμπτώματα και συμπεριφορές που αποτελούν μια δυσάρεστη εμπειρία για το χρήστη και το περιβάλλον του, ενώ από άποψη θεραπευτικής συνιστούν ένα σύνθετο πρόβλημα, βιολογικό, ψυχοκοινωνικό, νομικό και ψυχολογικό.
Οι επιπτώσεις αυτές συνδέονται, συχνά, και με άλλα προβλήματα, όπως πρόκληση δυστυχημάτων, θνησιμότητα μεταξύ των νέων, εγκληματικότητα, προσβολή από αρρώστιες (aids, ηπατίτιδα ), ενώ το οικονομικό και κοινωνικό κόστος για την αντιμετώπιση της χρήσης των ψυχοδιεγερτικών ουσιών και μέσων είναι τεράστιο.
Οι αρνητικές και επιβλαβείς επιπτώσεις μπορούν να συνοψιστούν στα εξής :
• Οξεία τοξίκωση
• Επιβλαβής χρήση ( εθισμός )
• Κατάσταση απόσυρσης ( στέρηση )
• Ψυχωσική διαταραχή
• Αμνησιακό σύνδρομο
• Διαταραχή συμπεριφοράς
Οι εξαρτήσεις που συναντιόνται πιο συχνά είναι :
►Τα οινοπνευματώδη : το 35% του πληθυσμού (στην Ελλάδα) κάνει χρήση. Η κατανάλωση για άτομα ηλικίας 16-24 ετών αυξήθηκε κατά 36% τα τελευταία χρόνια. Ένα δυστύχημα (κυκλοφορία ) στα τρία οφείλεται στη χρήση αλκοόλ. Θάνατος από κίρρωση του ήπατος 13%. Δραματική αύξηση, στην Ελλάδα, του αριθμού νοσηλειών για ηπατική κίρρωση +180%.
Το αλκοόλ είναι το υπ’αριθμόν 1 ψυχοτρόπο στους νέους !
Οι επιπτώσεις από την κατάχρηση : γαστρίτιδα, ηπατική βλάβη, εγκεφαλική βλάβη, αναιμία, καρδιακή βλάβη, καρκίνο του στόματος, του λάρυγγα, του οισοφάγου,…ψυχιατρικές και ψυχολογικές όπως άγχος, κατάθλιψη, ψύχωση με ψευδαισθήσεις, αρρώστιες των μυών, σεξουαλικές δυσλειτουργίες ….κοινωνικές όπως προβλήματα στην οικογένεια, στην εργασία, παραβατικότητα….
►Το κάπνισμα (νικοτίνη) : δείχνει αυξητικές τάσεις, κυρίως στο μαθητικό πληθυσμό. 60% για τους άντρες,40% για τις γυναίκες, 22% για τα αγόρια, 20% για τα κορίτσια . 170.000 άνθρωποι πεθαίνουν κάθε χρόνο στην Αμερική από καρδιολογικές ασθένειες που σχετίζονται με το κάπνισμα. Οι καπνιστές προσβάλλονται από υψηλούς ρυθμούς καρκίνων του πνεύμονα, του λάρυγγα,του οισοφάγου, της κύστεως και των νεφρών.
►Η κάνναβη (μαριχουάνα, χασίς, χασισέλαιο): προκαλεί ελαφρά ευφορία, αίσθημα χαλάρωσης, επιθυμία να γελάς, καταναλώνεται, γενικά, για την ευθυμία και τη χαλάρωση. Όλες οι μορφές έχουν αρνητικές οργανικές και νοητικές επιδράσεις. Προκαλεί δυσκολίες στη πραγμάτωση μια πράξης, διαταραχή στην αντίληψη χρόνου, στην οπτική αντίληψη, στην άμεση μνήμη, ληθαργία, δυσκολίες στη συγκέντρωση, στην κοινωνική προσαρμογή, ψευδαισθήσεις, παρανοϊκές ιδέες, ψυχική εξάρτηση, ψυχικές διαταραχές, βλάβη στο πνευμονικό σύστημα …..
►Η κοκαΐνη και κρακ: προκαλεί άμεση ευφορία, αίσθημα νοητικής και σωματικής υπεροχής, μια αντοχή και αδιαφορία στον πόνο και την κούραση. Ακολουθούν, όμως, η κατάθλιψη και το άγχος, υψηλές τιμές στην πίεση του αίματος, του καρδιακού και αναπνευστικού ρυθμού.
Τα σωματικά συμπτώματα περιλαμβάνουν διασταλμένες κόρες, αυξημένο καρδιακό ρυθμό, υψηλή πίεση, αϋπνία, απώλεια όρεξης, οπτικές παραισθήσεις, παράνοια, αιφνιδιαστική καρδιακή προσβολή ή αναπνευστική ανεπάρκεια, κρίσεις πανικού, ψυχικές διαταραχές , αστάθεια του θυμικού.
Οι κοινωνικές επιπτώσεις είναι επίσης σοβαρές : επιθετικότητα, παραβατικότητα, εγκληματικότητα , αυξημένος κίνδυνος προσβολής από αρρώστιες .
►Η ηρωίνη : προκαλεί στην αρχή χαλάρωση και ευφορία καθώς και αίσθημα έκστασης. Επιδρά σαν αγχολυτικό και αντικαταθλιπτικό. Ο χρήστης βρίσκει αφετηρία σε μια έντονη ψυχική δυσφορία , σ’ένα ψυχικό πόνο , σε μια ανάγκη να “ξεχαστεί”. Ακολουθούν αρνητικά και βλαβερά συμπτώματα όπως : κατάπτωση, ναυτία , εμετός , φαγούρα , ιδρωμένη επιδερμίδα , σπασμοί , αργή και ρηχή αναπνοή , αϋπνία , ανορεξία , κώμα έως και θάνατος ( ανάλογα με τη δόση ).
►Κάποια διεγερτικά και παραισθησιογόνα (Εκσταση, LSD, αμφεταμίνες, εισπνεόμενα, speed…) : προκαλούν παραισθήσεις και αυταπάτες, αυξημένους καρδιακούς και αναπνευστικούς ρυθμούς , υψηλή πίεση, μειωμένη όρεξη, εφίδρωση, πονοκέφαλο, θολή όραση, ζαλάδα, αϋπνία, άγχος,. Σε μεγάλη δόση παρουσιάζονται τρεμούλες, απώλεια συντονισμού, σωματική κατάρρευση, εγκεφαλικό επεισόδιο, υψηλός πυρετός, καρδιακή ανεπάρκεια, κατάθλιψη, “αμφεταμινική” ψύχωση με παράνοια, βίαιη συμπεριφορά , σπασμούς, κώμα .
Οι χρήστες αυτών των ουσιών επιδιώκουν “παραπάνω ενέργεια”, “μεγαλύτερες επιδόσεις”, αφαίρεση των αναστολών τους, αίσθηση περισσότερης ελευθερίας στις σχέσεις τους με τους άλλους.
►Τα τυχερά παιχνίδια ( τζόγος) : ορισμένες έρευνες στον Καναδά και στη Βραζιλία ανέδειξαν ότι ο τζόγος δημιουργεί δυνατότερη εξάρτηση και από το αλκοόλ! Σημασία έχει η νίκη και τα κέρδη που ακολουθούν, με την αντίστοιχη άνοδο αδρεναλίνης και τη διέγερση που επακολουθεί.
Η νοοτροπία του εύκολου πλουτισμού , η ανάγκη απόστασης από τα καθημερινά προβλήματα και η κοινωνικά αποδεκτή ενασχόληση με το τζόγο “έχουν μετατρέψει τα τυχερά παιχνίδια σε χώρο εναπόθεσης ελπίδων αλλά και σε δυνάστη πολλών ελληνικών οικογενειών. Ο τζόγος έχει την ιδιότητα να δημιουργεί στον παίχτη – χρήστη αισθήματα ηδονής”(Ε. Καναβίτσας , ψυχολόγος )
Ένας παίκτης – χρήστης είναι ένα άτομο που :
– απορροφάται από το παιχνίδι ή από τους τρόπους για να αποκτήσει τα χρήματα για να παίξει
– παίζει όλο ένα και μεγαλύτερα ποσά και για περιόδους πιο μεγάλες απ’ότι προέβλεπε
– έχει ανάγκη να “ανεβάζει” όλο και περισσότερο κι όλο και πιο συχνά τη “μίζα” με στόχο να αυξήσει την ηδονή του
– εκδηλώνει νευρικότητα και εκνευρισμό όταν δεν μπορεί να παίξει
– χάνει χρήματα αλλά ξαναγυρίζει στο παιχνίδι για να κερδίσει τα χαμένα
– κάνει, συχνά, προσπάθειες να ελαττώσει την περίοδο του παιχνιδιού ή να το σταματήσει τελείως
– παίζει συχνά όταν έχει να αντιμετωπίσει κοινωνικές και επαγγελματικές δυσκολίες
– εγκαταλείπει κοινωνικές ή και επαγγελματικές δραστηριότητες προκειμένου να παίξει
– συνεχίζει να παίζει (και να τζογάρει) παρ’όλο που δεν μπορεί να ανταπεξέλθει στα χρέη που έχει συσσωρεύσει ή παρ’όλα τα κοινωνικά προβλήματά του.
Οι νεότερες ηλεκτρονικές εξαρτήσεις (διαδίκτυο, κινητό τηλέφωνο, ηλεκτρονικός υπολογιστής):
Η εξάρτηση από την ηλεκτρονική οθόνη είναι μια ασθένεια που έχει αναγνωριστεί πρόσφατα και κρίνεται ως επικίνδυνη για την σωματική αλλά κυρίως για την ψυχική υγεία του χρήστη- καταχραστή.
Αυτό που θεωρείτο σαν διασκέδαση σαν διευκόλυνση, μέσο επικοινωνίας κατάντησε να αμαυρώσει τη ζωή μας.
Σχετικά με τα ηλεκτρονικά παιχνίδια (στο διαδίκτυο) παίζονται σε παγκόσμια κλίμακα και απορροφούν τον παίχτη σ’ένα “χώρο-χρόνο” που δεν είναι της χώρας όπου ζει. Το παιχνίδι εξελίσσεται συνεχώς και οποιαδήποτε απουσία (!) μπορεί να προκαλέσει “έκπτωση” του παίχτη, ο οποίος οφείλει να “φυλά Θερμοπύλες”. Που μυαλό για άλλα πράγματα!
Ώρες ατελείωτες, μέρες πολλές χωρίς διακοπή αφιερώνει ο παίχτης. Χάνει την έννοια και την αίσθηση του χρόνου, απομονώνεται κοινωνικά, αυτο-εγκαταλείπεται, δεν φροντίζει τον εαυτό του, την υγεία του, τη διατροφή του, απομακρύνεται και αδιαφορεί για το σχολείο και για άλλες δραστηριότητες, γίνεται νευρικός, υποφέρει από διαταραχές του ύπνου… οδηγείται στην αυτοκτονία !

Σχετικά με την πρόληψη
Η πρόληψη περιλαμβάνει τρία επίπεδα:
● την πρωτογενή : με ενημέρωση / ευαισθητοποίηση του γενικότερου πληθυσμού, με εκπαιδευτικές δραστηριότητες στα σχολεία , συλλογικούς φορείς κ.λ.π. Δράσεις για τον περιορισμό της κατανάλωσης των ψυχοδιεγερτικών ουσιών και μέσων με εκστρατείες ενημέρωσης, με εργαστήρια κατάρτισης, εβδομάδες υγείας, διαπαιδαγώγηση του πληθυσμού κ.α
● τη δευτερογενή : που αφορά πρώην χρήστες και τις οικογένειές τους με στόχο να προληφθούν πιθανές υποτροπές, σε περίπτωση δε υποτροπής να υπάρχει αποτελεσματική διαχείριση από το περιβάλλον του χρήστη.
● την τριτογενή : που περιλαμβάνει επαγγελματική κατάρτιση των απεξαρτημένων, εργαστήρια δημιουργικής απασχόλησης, παροχή νομικών συμβουλών σε απεξαρτημένους.
Η πρόληψη θα πρέπει να επιδιώκει πρόσβαση σε όλα τα επίπεδα:
• περιβάλλον κοινότητας
• εκπαιδευτικό περιβάλλον
• περιβάλλον νεολαίας
• εργασιακό περιβάλλον
• καταστολή της διακίνησης με διεξαγωγή ερευνών, δίωξη και τιμωρία, διερεύνηση κυκλωμάτων που διακινούν και “ξεπλένουν” τα παράνομα κέρδη

Σχετικά με τις θεραπείες
Η θεραπεία περιλαμβάνει δύο επίπεδα :
● την ιατρική προσέγγιση που στοχεύει στην κλινική αξιολόγηση και στην σωματική απεξάρτηση με κατάλληλες εξετάσεις και φαρμακευτική αγωγή.
● την ψυχολογική προσέγγιση με αξιολόγηση των κινήτρων του χρήστη. Επειδή η εξάρτηση είναι πολυπαραγοντικό πρόβλημα που επηρεάζει την προσωπική, οικογενειακή, επαγγελματική και κοινωνική ζωή του χρήστη, η ψυχολογική παρέμβαση πρέπει να περιλαμβάνει συστηματική υποστηρικτική οικογενειακή θεραπεία καθώς και συμβουλευτική υποστήριξη του επαγγελματικού προσανατολισμού.

Επίλογος ( με τον συγγραφέα Κωστή Παπαγiώργη “περί μέθης”)
“Ζει ( εννοεί τον χρήστη ) ως καρτερικός εφευρέτης της αυτοκαταστροφής του. Γι’αυτό και κεντάει τις φλέβες του (εννοεί τον ναρκομανή) με τόση γαλήνια βεβαιότητα …Το ερώτημα τίθεται συχνά: άραγε γιατί γίνεται κανείς ναρκομανής; (ή πότης, ή εξαρτημένος θα προσέθετα εγώ). Η απάντηση είναι ότι συνήθως δεν έχει την πρόθεση να γίνει. Δεν ξυπνάς ένα πρωί και αποφασίζεις να γίνεις. Γίνεσαι γιατί δεν έχεις ισχυρά κίνητρα για να στραφείς προς οποιαδήποτε άλλη κατεύθυνση. Η ηρωίνη (η όποια άλλη εξάρτηση) κερδίζει ελλείψει αντιπάλου”.
“ Το πρόσωπό του ήταν χαραγμένο από μια οδύνη στην οποία τα μάτια του δεν συμμετείχαν.
Είχε μια επιδεξιότητα να ρίχνει τη φωνή του ακριβώς μέσα στη συνείδηση σου.
Υπήρχε πάνω του κάτι το άψυχο, σαν να ήταν κανένα πλάσμα που ζει στα βαθιά νερά.
Το πρόσωπό του κουβαλούσε τα σημάδια μιας διαρκώς χαμένης μάχης”.